تاریخچه کوتاه

اکسیژن تراپی  اولین بار در سال 1772 توسط شیمیدان سوئدی کارل ویلهلم یافت شد. با این حال، خود او این موضوع را به صورت علمی گزارش نکرده است. در سال 1774 شیمیدان انگلیسی جوزف پریستلی آن را منتشر و در چارچوب علمی معرفی کرد درمان با اکسیژن هیپرباریک (HBO) برای اولین بار در اواخرقرن 19و اویل قرن 20 در فرانسه آغاز شد.(1) در سال 1834، جونود اثرات مثبت  اکسیژن با فشار بالا را توضیح داد، و تولید اتاقک های هایپرباریک از سال 1860 آغاز شد. پول برات که پدر پزشکی هیپرباریک به حساب می آید، اثرات درمانی HBO را توصیف کرده است در همان سال ها هالدان گزارش کرد مسمومیت با مونوکسید کربن به طور موثر با HBO درمان شد.

هایپر باریک روشی است که برای درمان بیماریها یا جراحات  با استفاده از فشار بالاتر از فشار اتمسفر موضعی در داخل یک محفظه هایپر باریک استفاده می شوند

HBOتوسط انجمن پزشکی زیر در یایی و هایپرباریک به این صورت تعریف شده است :درمانی که درآن بیمار 100 درصد اکسیژن را در حالی که داخل اتاقک در مان است با فشاری بالاتر از سطح دریا ،یعنی بیش از 1 اتمسفر مطلقatmosphere absolute) ((ATA) تنفس میکند.

مکانیسم اکسیژن درمانی هیپرباریک

مفهوم کلیدی این روش، رابطه بین فشار و حلالیت گاز در یک مایع است. طبق اصول فیزیک، افزایش فشار می تواند منجر به حل شدن بیشتر گاز در مایع شود. بنابراین، هنگامی که فشار اتمسفر اطراف یک فرد افزایش می یابد، اکسیژن بیشتری می تواند در خون حل شود.

در بدن، اکسیژن توسط گلبول های قرمز خون منتقل می شود. با HBOT اکسیژن  می تواند در تمام مایعات بدن، پلاسما، مایعات سیستم عصبی مرکزی، لنف و استخوان حل شود.                                                          

چندین مکانیسم درمانی  HBOTکه در مقالات شرح داده شده است .

-هیپراکسیژناسیون(hyperoxygnation)

همانطور که در بالا توضیح داده شد، HBOT مقدار اکسیژن وارد شده به جریان خون را افزایش می‌دهد و اکسیژن بیشتری را قادر می‌سازد تا در اعماق بافت‌های بدن از جمله غدد لنفاوی و مایع مغزی نخاعی اطراف مغز و نخاع حل شود. این امر هیپوکسی (نواحی از بدن که اکسیژن کمی دارند) را معکوس می کند و به اکسیژن رسانی به سلول ها و بافت هایی که در معرض خطر مرگ هستند (مانند بافت آسیب دیده در طی عمل جراحی یا از دست دادن خون رسانی) یا در حالت خاموش یا غیرفعال هستند کمک می کند.

-ضد التهاب(anti-inflamation)

در کوتاه مدت HBOT مسیرهای التهابی را کاهش می دهد و رگ های خونی را منقبض می کند تا اجازه ترشح مایعات کمتری را بدهد و در نتیجه تورم را کاهش دهد. در دراز مدت HBOT دارای اثرات اپی ژنتیکی است که ژن های مسئول التهاب را خاموش می کند. التهاب یک عامل کلیدی در این است که چرا بدن ما با گذشت زمان تحلیل می رود.

کاهش التهاب و تورم، سیستم ایمنی تقویت می کند و عملکرد میتوکندری افزایش میدهد.

-اثر ضد میکروبی(antimicrobial)

اکسیژن درمانی هیپرباریک با تضعیف باکتری های عامل عفونت، سیستم ایمنی را بهبود می بخشد. همچنین آنتی اکسیدان های طبیعی بدن و پاک کننده های رادیکال های آزاد را افزایش می دهد که توانایی مبارزه با بیماری ها و عفونت ها را افزایش می دهد. همچنین می‌تواند با آنتی‌بیوتیک‌های خاصی همکاری کند و اثربخشی آنها را بهبود بخشد. عملکرد WBC را بازیابی می کند، قابلیت  فاگوسیت را افزایش می دهد . برای موجودات بی هوازی مانند کلستریدیوم ولچی و همچنین رشد باکتری های هوازی را در فشارهای بیشتر از 1.3 ATA مهار می کند.

-نئوواسکولاریزاسیون(neovascularization)

اکسیژن درمانی هیپرباریک رشد رگ های خونی جدید را در بدن تحریک می کند که گردش خون را افزایش می دهد و به بافت احیا شده اجازه می دهد حتی پس از تکمیل پروتکل درمانی رشد کند.

-بسیج سلول های بنیادی(stem cell mobilization)

در طول درمان، HBOT این قدرت را دارد که سلول های بنیادی در گردش خون را هشت برابر کند. این سلول های بنیادی از قبل در بدن وجود دارند و توانایی منحصر به فرد برای تمایز به هر نوع بافتی را دارند و آنها را به ابزاری ارزشمند برای بازسازی و التیام تبدیل می کند.

 Neurogenesis and osteogenesis-  

پیشرفت هیجان انگیز در تحقیقات بالینی به ما نشان داده است که اکسیژن درمانی هایپرباریک می تواند محرک قوی نوروژنز (سلول های جدید مغز) باشد، به ویژه پس از آسیب های مغزی یا اختلالات حرکتی. تمام بافت‌ها و اندام‌های دیگر می‌توانند از این فرآیند بهره ببرند، درست تا استخوان‌ها (استوژنز - تشکیل استخوان جدید)!

-فعال سازی فیبرو بلاست ها و تشکیل کلاژن جدید

باHBOT باعث فعال شدن فیبروبلاست ها و تشکیل کلاژن جدید و سلول های جدید پوست میشود. وبه رشد رگ خونی جدید انجام میشود. همچنین سلول ها را برای تولید مواد خاصی مانند فاکتور رشد اندوتلیال عروقی، تحریک می کند. سلول های اندوتلیال مورد نیاز برای بهبود را جذب و تحریک می کنند.

-حمایت از میتوکندری(Mitochondrial Support)

HBOT به میتوکندری ها، باتری های سلول های ما، اجازه می دهد تا آدنوزین تری فسفات یا ATP تولید کنند. ATP ماده شیمیایی است که انرژی لازم برای بسیاری از فرآیندهای سلولی را ذخیره و آزاد می کند و منبع اصلی انرژی برای بدن ما است. هنگامی که آسیب سلولی را تجربه کرده اید و ظرفیت حمل اکسیژن در معرض خطر است، بدن شما در معرض خطر عدم تولید ATP کافی قرار می گیرد. تنفس 100 درصد اکسیژن تحت فشار به بیشتر اکسیژن اجازه می دهد تا مستقیماً وارد سیستم گردش خون شما شود. بنابراین، HBOT با ارائه سطوح بسیار بالای اکسیژن، به بهینه سازی تولید انرژی سلولی کمک می کند.

-کاهش  سایز حبابها با اثرات مکانیکال مستقیم HBO

آمبولی گاز شریانی، زمانی رخ می دهد که حباب های هوا در گردش خون ایجاد شود.دلایل ایجاد حباب در گردش خون میتواند تهویه مکانیکی ، همودیالیز،آسیب شدید غواصی و باروتروما ریوی باشد .حباب ها باعث تغییر شکل بافت و انسداد عروق، اختلال در پرفیوژن بافت و اکسیژن رسانی می شود.اثرات بیوشیمیایی در سطح گازهای داخل خون، باعث آسیب اندوتلیال، تغییر در هموستاز و فعال شدن لکوسیت ها شده  .علائم بالینی شامل درد عضلانی و مفاصل، آریتمی، ایسکمی، گیجی، نقایص عصبی و از دست دادن هوشیاری می باشد . HBO اندازه حباب را مطابق با قانون بویل کاهش می دهد و در 3ATA، حجم حباب حدود دو سوم کاهش می یابد.

- کاهش درد و بیماریهایی درد وابسته به التهاب

اکثر شواهد نشان می دهد که اثرات ضد التهابی مکانیسم کلیدی برای این اثر درمانی است. لازم به ذکر است که گزارش شده است که 1/5 مردم آمریکای شمالی از اختلالات درد ناشی از التهاب رنج می برند، بنابراین نمی توان اهمیت آن را دست کم گرفت. به این موارد، تعداد فزاینده‌ای از افرادی را که NSAIDs تجویز می‌کنند، اضافه کنید و یا نمی‌توانند داروها را تحمل کنند، یا خود را در معرض خطرات طولانی‌مدت مرتبط با مصرف مداوم قرار می‌دهند.داده های جدید اکنون اثر شبه مواد افیونی را پس از HBOT تایید می کنند. این عامل کمک کننده می تواند به توضیح اثرات تسکین درد قدرتمند و چشمگیر HBOT کمک کند که به خوبی در مطالعات بالینی مستند شده است.

دکتر امین نوروزی  PHD فیزیوتراپی / مریم محمدی کارشناس ارشد فیزیوتراپی