آرتروز چیست؟

استئوآرتریت (آرتروز) شایع ترین فرم آرتریت (التهاب مفصل) در بین بالغین است که تقریبا یک چهارم جمعیت بالغین در کشور ما را درگیر میکند (حدود 20 میلیون نفر). در صورت پیشرفت بیماری و رسیدن به مرحلی جراحی و تعویض مفصل، درمان این بیماری جز گران ترین درمانها در سیستم بهداشت هر کشوری محسوب میشود. در میان تمام مفاصل، غضروف مفصل زانو، بیشترین درگیری را با آرتروز نسبت به سایر مفاصل دارد و تبدیل به یک معضل ناتوان کننده در جامعه شده است.

با توجه به اینکه غضروف زانو فاقد رگ خونی و اعصای حسی می باشد، توانایی ترمیمی غضروف آسیب دیده در زانو به خودی خود بسیار ناچیز و گاها غیر ممکن است. علت دقیق ایجاد آرتروز زانو هنوز کاملا مشخص نمی باشد ولی آنچه که مشخص است این پروسه، یک پروسه ی زمانبر و طولانی است که در صورت تشخیص در مراحل اولیه میتوان سیر پیشرفت و بدتر شدن آن را کند و شاید تا مدتی متوقف کرد. این بیماری به علت مجموعه ای از علل مکانیکی، سلولی مولکولی و بیومکانیکال ایجاد میشود و آسیب دیدگی های مفصل زانو از قبیل آسیب مینیسک و رباط صلیبی این پروسه را تشدید میکند.

با شروع آسیب دیدگی غضروف مفصلی، فاکتورهای التهابی در فضای مفصل رها شده که با ایجاد یک سیکل معیوب منجر به تشدید آسیب دیگی غضروف مفصلی و ترشح بیشتر فاکتورهای التهابی در زانو میگردد که در نهایت با فعال کردن سلول های از بین برنده ی غضروف باعث از بین رفتن کامل غضروف مفصلی و با فعال کردن سلول های استخوان ساز باعث ایجاد استخوان اضافه در مفصل زانو میشود. در نهایت هر گونه حرکتی در مفصل زانو برای فرد دردناک شده و عملا فرد دیگر قادر به حفظ فعالیت های روزانه ی خود نیز نمی باشد و کیفیت زندگی فرد شدیدا افت میکند.

 

 

درمان آرتروز چیست؟

درمان قطعی برای آرتروز وجود ندارد و عمده ی درمان های موجود همگی با هدف کند کردن سیر تخریب غضروف مفصلی و کنترل علایم بیمار استفاده میشوند. اهداف درمانی در آرتروز زانو، تعدیل فشار وارده به زانو از طریق تعدیل فعالیت، بهبود درد و خشکی مفصل، ارتقا عملکرد مفصل، بهبود کیفیت زندگی، اصلاح ناهنجاری های ساختاری مفصل ( در صورت وجود) و در نهایت تلاش برای به تاخیر انداختن نیاز به تعویض مفصل می باشد.

تعویض مفصل خط نهایی درمان آرتروز مفصل زانو می باشد که علاوه بر هزینه های هنگفت، مفصل تعویض شده طول عمری بین 10 تا 20 سال برای فرد دارد و در صورت انجام این عمل در سنین پایین تر ممکن است نیاز به تعویض مجدد مفصل ایجاد شود. علاوه بر آن مطالعات نشان داده اند که تا یک سوم بیماران بعد از عمل هم همچنان درجاتی از درد را تا آخر عمر تجربه خواهند کرد، از این رو تشخیص زودهنگام آرترز زانو و استفاده از درمان مناسب جهت کند کردن سیر پیشرفت بیماری بسیار ضروری است.

درمان های غیر دارویی برای بیماران با آرتروز زانو شامل، آموزش به بیمار جهت اصلاح الگوی زندگی، کاهش وزن در افراد دارای اضافه وزن و چاقی، ورزش درمانی و گاها استفاده از زانوبندهای خاص می باشد. درمان های دارویی نیز شامل استفاده از پماد های ضد درد موضعی، مسکن های ضد التهابی (NSAIDs) خوراکی، مکمل های خوراکی مثل کندروتین و گلوکوزامین ها، و درمان های تزریقی برای زانو می باشد.

چهار درمان تزریقی عمده ای که برای آرتروز زانو استفاده میشود شامل تزریق کورتن، تزریق اسید هیالورونیک، تزریق پی ­آرپی یا پلاسمای غنی از پلاکت و تزریق سلول های مزانشیمال می باشد. در افرادیکه که به هیچ کدام از درمان های غیر دارویی و دارویی جواب نمیدهند، انجام اعمال جراحی توصیه میشود.

 

پی ­آرپی چیست؟

پی ­آرپی محصولی است که از خون خود فرد تهیه میشود. پس از تهیه 10 الی 20 سی سی از خون خود فرد، جهت جداسازی قسمت پلاسمای غنی از پلاکت حاصل از خون، خون فرد تحت سانتریفوژ با پروتکل های خاص قرار میگیرد تا محصول نهایی یا همان پی ­آرپی مجددا به درون خود مفصل فرد تزریق شود. پی ­آرپی بدست آمده حداقل پنج برابر حالت قبلی، دارای پلاکت است که نقش مهمی در حفظ پایداری بافتی ، تنظیم پاسخ های التهابی و همچنین خونریزی ها دارد. و حاوی موادی برای مهار تخریب غضروف مفصلی، تحریک بازشکل گیری عروق و استخوان، تعدیل التهاب، و تحریک سنتز کلاژن می باشد. به خاطر تمامی این ویژگی ها پی ­آرپی تبدیل به یکی از درمان های آرتروز زانو در مراحل اولیه شده است.

تهیه پی ­آرپی از خون خود افراد، باید از یک سری الگوهای و مراحل خاص تایید شده پیروی کند که رعایت دقیق آنها برای بدست آوردن یک پی ­آرپی خوب بسیار لازم است. استفاده از سیستم های دو سانتریفوژه با وجودیکه زمان تهیه بالاتری دارند، اما به تهیه پلاسمای غنی تری از پلاکت با غلظت حداقل پنج برابری منجر میشوند. پی ­آرپی تهیه شده حاوی بیش از 7 نوع فاکتور رشد مختلف می باشد که با تحریک سلول های غضروف ساز در ناحیه، باعث ترمیم غضروف آسیب دیده میشوند. هر چه آرتروز در مراحل ابتدایی تر که میزان آسیب وارده به غضروف کمتر است و توانایی ترمیمی بالاتر است، تحت درمان با پی ­آرپی قرار بگیرد، موفقیت درمانی بالاتر خواهد بود و عملا در مراحل انتهایی آرتروز مفضل زانو که غضروفی در سطح مفصلی باقی نمانده، انتظار اثر بخشی از پی ­آرپی بیهوده می باشد. علاوه بر اینکه پی آرپی حاوی هورمون های رشد متعدد است، نشان داده شده پی ­آرپی منجر به تحریک تولید سلول های غضروف ساز و تسریع تولید کلاژن تیپ 2 می شود. هم چنین منجر به تحریک تولید هیالورونیک اسید درونی در بدن فرد میگردد و به تولید و بقا ی سلول های پایه ی مزانشیمال کمک میکند. هم چنین توسط ماده ای به نام ACP به حفظ پایداری غضروف مفصلی کمک میکند.

 

 

پی ­آرپی در مقایسه با سایر درمان ها

ورزش

ورزش، بازتوانی و تقویت زانو، اولین و مهمترین اقدام درمانی غیر دارویی در کنترل آرتروز زانو می باشد. با اینحال از آنجا که افراد پایبندی کاملی به انجام آن ندارند و حرکات ورزشی و بازتوانی خود را رها میکنند، اثرات مثبت آن کاسته میشود. علاوه بر آن خود انجام ورزش، در صورتیکه اصولی و تحت نظر متخصصین حوزه انجام نشود میتواند با تشدید درد و آسیب در زانو همراه باشد. با وجودیکه مطالعات این حوزه اندک هستند، اما افرادیکه قبل از بازتوانی، درمان تزریقی انجام دادند، در کنترل بیماری و علایم در زانو خود، بسیار موفق تر عمل کرده اند و به نظر میرسد ترکیب تزریق و ورزش اثرات مثبت هم افزاینده برای بیمار بدنبال دارد.

 

داروهای ضد التهابی خوراکی (NSAIDs)

با وجودیکه در بین درمان های خوراکی برای کنترل علایم آرتروز ، NSAIDs ها واقعا موثر هستند، اما به علت عوارض آنها بر روی بدن، مصرف آنها در بازه ی زمانی محدود توصیه میشود. همچنین این داروها اثری روی سیر پیشرفت آرتروز ندارند و قابلیت درمانی ندارند. در مقایسه اثرات استامینوفن خوراکی به عنوان ضد درد و تزریق پی ­آرپی، تزریق پی ­آرپی واضحا اثرات مثبت بیشتری برای فرد بدنبال دارد.

 

کورتن ها

نقش کورتن ها سرکوب التهاب است، برای همین به محض تزریق کورتن در داخل زانو، علایم فرد که ناشی از التهاب هستند، سریعا از بین میروند. از این رو در مقایسه با پی ­آرپی که اثرات آن دیرتر خود را نشان میدهند، درد فرد را زودتر از بین میبرند اما در دراز مدت، این پی ­آرپی است که اثرات پایدارتری برای فرد بدنبال دارد. جدا از عوارض استفاده از کورتن ها، در 3% افراد گزارش شده که مصرف کورتن منجر به تخریب و شکست غضروف مفصلی شده که کمی نگران کننده است. با این حال، گاها در مراحل انتهایی آرتروز مفصل که غضروفی باقی نمانده است، کورتن ها نقش بیشتری در سرکوب علایم فرد دارند درحالیکه نقشی در ایجاد بهبودی در غضروف مفصلی ندارند.

 

اسید هیالورونیک

تزریق هیالورونیک اسید در مفصل، هم به لیز شدن و تسهیل لغزیدن استخوان ها روی هم، هم به کاهش فشار بر مفصل و توزیع بهتر نیرو در مفصل زانو کمک میکند. از آنجا که طی آرتروز زانو، میزان هیالورونیک اسید موجود در مفصل کاهش می یابد، استفاده از هیالورونیک اسید، به بازیابی آن کمک میکند. آنچه که در مقایسه با پی ­آرپی مهم است، این است که پی ­آرپی از خون خود فرد تهیه میشود و احتمال واکنش دهی به آن وجود ندارد در حالیکه اسید هیالورونیک تزریقی یک ماده ی ساخته شده خارجی می باشد که در گروهی از افراد باعث واکنش های حساسیتی نامناسب میگردد. با این حال هنورز هم تزریق اسید هیالورونیک اسید در مفصل، اقدام بسیار شایعی می باشد. در مقایسه اثرات تزریق پی ­آرپی با اسید هیالورونیک ، عمده ی مطالعات به برتری پی­ آرپی  رای میدهند با این حال مطالعاتی وجود دارند که اثرات آنها را برابر میدانند.

 

سلول های بنیادی

طی سالهای اخیر، استفاده از سلول های بنیادی در درمان آرتروز زانو برای ترمیم غضروف آسیب دیده تحت آزمون و بررسی قرار گرفته است. این سلول ها از مغز استخوان افراد تهیه و پس از طی مراحل مشخصی به داخل زانو تزریق میشوند. مطالعات انسانی در این حوزه اندک هستند و تصمیم گیری نسبت به برتری یا عدم برتری این روش برای درمان آرتروز زانو، هنوز نامشخص است. غلاوه بر آن پروسه ی تهیه سلول های بنیادی بسیار سخت تر و درناک تر از پی ­آرپی می باشد، اثرات بلند مدت و مضرات استفاده از آن هنوز به طور کامل شناسایی نشده است و نیاز به تحقیقات بیشتری در این زمینه وجود دارد.

 

 

خطرات پی­آر­پی

بروز عوارض جانبی ناشی از پی­ آرپی بسیار نادر است، اما به هر حال احتمال آن وجود دارد. هر زمان که سوزنی در پوست فرو برود، احتمال بروز عفونت وجود دارد. احتمال این امر باید با رعایت کامل استریلیته حین تزریق به صفر نزدیک شود. سایر عوارض جانبی پی­ آرپی شامل افزایش درد و التهاب در محل انجام تزریق است که با توجه به اینوه افزایش مختصری درد بدنبال تزریق با توجه به فعال شدن واکنش های درون مفصلی انتظار میرود، افتراق در طبیعی از غیر طبیعی نیز مهم می باشد. همچنین ممکن است مقداری واکنش آلرژیک در محل تزریق به همراه تغییر رنگ پوست مشاهده شود که نادر است.

 

 

چه افرادی نباید پی­آر­پی انجام دهند؟

به افرادی که شرایط زیر درباره ایشان صدق می‌کند، توصیه می‌شود که تزریق پی آر پی را انجام ندهند:

تحت درمان ناهنجاری‌ها یا بیماری‌های مادرزادی خونی بودن، مصرف دوز بالای داروهای ضد انعقاد، بیماران مبتلا به فلج مغزی یا بیماری پارکینسون، عفونت فعال در محل تزریق، اختلالات پلاکت و انعقادی، اختلالات ایمنی خصوصاً سرطان ها، کم‌خونی شدید، زنان باردار

 

 

توصیه نهایی

بر اساس تجربیان و اسناد علمی و تحقیقات انجام شده، در درمان آرتروز زانو، اولین درمان تزریقی توصیه شده، پی­ آرپی می باشد. هر چه این تزریق در مراحل ابتدایی تر بیماری صورت پذیرد، علاوه بر اثر بخشی بیشتر، نیاز به تکرار هفتگی تزریق تیز کاهش می یابد. برای مثال تنها یک تزریق در مرحله یک آرتروز زانو میتواند علایم فرد را بهبود دهد، در حالیکه در مراحل 2 و 3 بیماری، نیاز به دو تا سه تزریق پی­آرپی هر کدام به فاصله ی یک هفته ایجاد میشود. علاوه بر آن تزریق پی­آرپی با رفع علایم و شروع پروسه ی بهبودی به فرد اجازه ی شروع ورزش درمانی و بازتوانی را میدهد و ترکیب پی ­آرپی با ورزش درمانی بهترین نتایج را برای فرد دارای آرتروز زانو به همراه دارد. تهیه پی­ آرپی نیز باید کاملا اصولی و توسط فرد متبحر انجام شود تا محصول تزریق شده به میزان کافی دارای پلاکت باشد. همچنین الگوی تزریق پی­ آرپی توسط پزشک نیز در گرفتن نتایج درمانی اثربخش است. با رعایت کلیه ی موارد فوق، در حال حاضر به نظر میرسد تزریق پی­ آرپی در آرتروز زانو باید به عنوان اولین اقدام تزریقی در نظر گرفته شود.

 

 

 

دکتر بهار حسن میرزایی - متخصص پزشکی ورزشی